Een ode aan de Europese levenswijze in tijden van vrijheid
Terwijl we ons voorbereiden op 5 mei, de dag waarop we onze bevrijding vieren, vraag ik me af wat vrijheid betekent in het Europa van vandaag. Twee maanden geleden liep ik nog met een Amerikaanse vriend door Lissabon en vroeg hij verbaasd: “Hoe kunnen jullie hier zo ontspannen leven terwijl de wereld in brand staat?” Zijn verbazing maakte me bewust van iets belangrijks: wat wij in Europa na de bevrijding hebben opgebouwd, is iets waarop we veel trotser mogen zijn.
De vrijheid die we op 5 mei vieren is niet alleen de afwezigheid van bezetting of onderdrukking. Het is de vrijheid om een samenleving te bouwen die voortkomt uit de lessen van een verschrikkelijke oorlog. Een samenleving die kiest voor zorgvuldigheid boven impulsiviteit, voor stabiliteit boven spektakel. Dit is de essentie van de Europese “logheid” waar we vaak om worden bekritiseerd, maar die we juist zouden moeten omarmen.
Traagheid als kracht, niet als zwakte
Kritiek op Europa is er genoeg. Europa zou verstikt zijn door regeltjes, een bureaucratische moloch met hoge belastingen en logge besluitvorming. Geen wonder dat er geen Europese tegenhangers van Amazon of Google zijn ontstaan. Maar is dat werkelijk een tekortkoming? Of is het bewijs van een weloverwogen keuze voor een samenleving met andere prioriteiten?
Anders dan in Amerika zie je in Europa geen tech-CEO’s die miljoenen in politieke campagnes pompen of via lobbyroutes hun eigen ministeries binnenlopen. Wij hebben misschien te weinig unicorns en disruptieve innovatie, maar is dat niet een kleine prijs voor een stabiele democratie waar rijkdom niet bepaalt wie aan de touwtjes trekt?
De Europese besluitvorming is inderdaad traag, soms frustrerend traag. Maar deze traagheid heeft een onmiskenbare keerzijde: stabiliteit en betrouwbaarheid. In Europa sluiten overheden niet bij gebrek aan consensus over de financiering. Er zijn geen shutdowns waarbij honderdduizenden ambtenaren met gedwongen verlof gaan. Geen beleid dat geboren wordt uit een woede-uitbarsting van een razende president die om vijf uur ’s ochtends zijn smartphone misbruikt vanaf zijn gouden toilet. Dit is geen toeval, maar het resultaat van instituties die doelbewust zijn ontworpen na de bevrijding.
De EU heeft ook een andere visie op veiligheid. Geen enkele Europese leider suggereert achteloos de annexatie van buurlanden. Integendeel: de meeste van Europa’s buren staan te popelen om juist toe te treden tot de Unie. Dit streven naar vreedzame uitbreiding in plaats van verovering is wellicht de grootste verwezenlijking sinds de bevrijding.
Ons defensiebeleid is wellicht niet het meest slagvaardige, maar het is zelden roekeloos. Dit voorzichtige, op multilateralisme gebaseerde veiligheidsdenken is geen zwakte, maar een bewuste keuze voor een wereld waarin conflicten niet met militaire macht, maar met diplomatie worden beslecht.
Europa zou minder gehecht zijn aan de vrijheid van meningsuiting, zo klinkt soms de kritiek. Maar voor de meeste Europeanen is het onbegrijpelijk dat vrijheid van meningsuiting ernstig bedreigd zou zijn binnen onze grenzen. Juist omdat we de waarde van vrijheid kennen, beschermen we haar tegen degenen die haar willen vernietigen – een les die we direct hebben geleerd uit de geschiedenis.
Een beschaving op haar hoogtepunt
Het feit dat miljoenen mensen hun leven riskeren om hier te komen, is op zichzelf een krachtig bewijs van wat we hebben opgebouwd. Ondanks alle moeilijkheden met integratie, blijft Europa voor velen de geloofwaardigste belofte van veiligheid en menselijke waardigheid. Deze mensen zoeken precies wat onze bevrijders ons in 1945 hebben gebracht: een samenleving waar mensen in vrijheid kunnen leven.
Europa is een continent dat zich de luxe van traagheid veroorlooft, en dat is iets om te vieren. Wij Europeanen nemen in augustus vrij, lunchen lang, gaan op tijd met pensioen en hechten veel waarde aan tijd met onze familie. In plaats van dat als inefficiëntie te zien, zouden we het moeten herkennen als wat het werkelijk is: een welbewuste keuze voor levenskwaliteit.
Onze zogenaamde ‘economische traagheid’ is in werkelijkheid een model dat productiviteit combineert met welzijn. Het is een systeem dat kiest voor minder ongelijkheid, minder stress, en meer balans. In een wereld die steeds sneller draait, hebben wij een alternatief pad gekozen dat steeds meer navolging krijgt.
Europa wordt vaak weggezet als naïef omdat het vasthoudt aan internationale verdragen en klimaatdoelen serieus neemt. Maar in een tijd waarin deze waarden wereldwijd onder druk staan, is onze toewijding aan multilateralisme en regelgebaseerd bestuur niet naïef, maar noodzakelijk.
“Europa wordt een openluchtmuseum”, zo wordt soms smalend gezegd. Maar ik zie dat juist als een compliment. Onze wandelbare steden, hoge vaccinatiegraad, goed onderwijs, relatief lage criminaliteit, en kinderen die niet hoeven te oefenen voor school shootings – dat zijn niet de eigenschappen van een continent in verval, maar van een beschaving op haar hoogtepunt.
Als we op 5 mei stilstaan bij onze bevrijding, vieren we niet alleen het einde van bezetting. We vieren het begin van een Europees project dat, met al zijn tekortkomingen, heeft geleverd wat de bevrijders voor ogen hadden: een continent van vrede, welvaart en menselijke waardigheid. De EU heeft haar gebreken. De bureaucratie is soms log, de democratische legitimiteit kan beter, en geopolitiek zijn we niet altijd even slagvaardig. Maar in een wereld waar vrijheid steeds vaker te koop is en autocraten oprukken, biedt Europa een baken van hoop en stabiliteit.
We moeten stoppen onszelf te meten aan Amerikaanse of Chinese maatstaven. In plaats daarvan moeten we trots uitdragen dat onze weg – de Europese weg – een waardig alternatief biedt voor een wereld die steeds meer in de greep raakt van extremen.
Europa is, niet ondanks maar dankzij haar ‘logheid’, een van de weinige plekken waar mensen in relatieve rust kunnen streven naar wat elders vaak slechts een illusie blijft: werkelijke vrijheid, gelijkheid en solidariteit. En dat mogen we niet alleen vieren op 5 mei, maar elke dag met volle overtuiging als de ware betekenis van bevrijding.